تاملی پیرامون خاستگاه و منطق پیدایش ایده شهر مجازی

مقدمه و طرح مساله

یکی از رویکردهای مناسب برای فهم جامعه نیمه مدرن ایران، تامل و تعمق در تفاوت زیست جهان مدرن و شهری از زیست جهان سنتی و روستایی است؛ مولفه ای کلیدی که پیتر برگر»[1] (نظریه پرداز نامدار جامعه شناسی معرفت) آن را اینچنین توصیف کرده است؛ زیست جهان [انسانی] در اکثر جوامع قدیمی، در قیاس با جوامع مدرن درجه بالای یکپارچگی را نشان می دهند. آنها[جوامع قدیمی] از طریق نوعی نظم معنایی یکپارچه ساز که همه بخش های متفاوت جامعه را در بر می گیرد به یکپارچگی می رسند.[اما] در جامعه مدرن بخش های گوناگون زندگی روزمره افراد، آنان را به جهان های معنایی و تجربی کاملا متفاوت و غالبا ناسازگار مرتبط می کنند. [به طوریکه] این جهان های جانشین و غالبا نامطلوب، به صورت همسایگان و سایر مزاحمان ناخوانده، به حریم زندگی خصوصی آسیب وارد می کنند» (برگر و دیگران، 1394: 73-74).

اما شکل گیری فرایند چندگانه شدن دو قلمرو عمومی و خصوصی در جامعه مدرن»، تحت تاثیر دو تجربه منحصربفرد و نوظهور ارتباطی، یعنی شهرنشینی مدرن و ارتباطات جمعی مدرن» رخ داده است؛ همچون فرایندهایی در سطح آگاهی و پدیدآورنده سبکی از زندگی (شامل شیوه های تفکر، احساس و به طور کلی تجربه واقعیت)» (برگر و دیگران، 1394: 75).

کالبد و فضای شهری به عنوان مصداق بارز زیست جهان مدرن، محل تراکم اطلاعات و انباشت اشیاء و تجربه های روزمره است، به طوریکه یک روز زندگی در شهر از لحاظ حجم حادثه ها، اطلاعات و داده ها، اشیاء و کالاها و نمادهایی که ما آنها را انتخاب کرده ایم و یا اینکه بر ما تحمیل شده اند، به اندازه یک عمر زندگی در روستا است.» (فاضلی، 1393: 113). به ویژه در فضاهای شهری جدید، شهرنشینی پسامدرن یا به عبارت دیگر پساشهرنشینی[2] با گذشته به مثابه امری از بنیاد کننده[3] برخورد می کند» (Davis, 2004:13).

فاضلی می گوید: شهر در دنیای امروز، به واسطه شبکه های ارتباطی و رسانه ای به کانون اصلی تولید، بازتولید، توزیع و بازتوزیع جریان های مختلف مالی، فرهنگی، قومیتی و . مبدل شده است» (فاضلی، 1392: 260).

وقوع این تحولات شگرف و مرتبط به یکدیگر سبب شده است که جوامع امروز به نحوی عمیق با پدیده رسانه ای شدن شهر» مواجه گردند. پدیده ای که عمدتا بدین معناست که بخش مهمی از تلقی و تصور و شناخت ها و احساس ما از شهر به وسیله رسانه شکل بگیرد. امری که یقینا پیامدهای مهمی برای شهرنشینان و کارگزاران امور شهری خواهد داشت. محتوای بلوتوث های رد و بدل شده (رسانه توده ای یک دهه قبل ایران) در محیط متروی شهر تهران، یکی از مصادیق بارز رسانه ای شدنِ شهر» است، که به خوبی لایه های زیرین و غیررسمی فرهنگ شهری را به نحوی بی واسطه باز می نمایاند (عاملی و رمضانی، 1395).

تحلیل و نقد

همه این تحولات بدین معناست که امروزه شهر مدرن با حجم معتنابهی از مولفه های فرهنگی و رسانه ایِ گریزان از مرکز» مواجه است. در واقع، از آن جایی که شهرنشینی و شهرگرایی- به ویژه در جهان سوم- پیامدهای پیش بینی نشده و نامناسبی داشته است، از این رو مدیریت شهری را با مشکلاتی روبرو نموده است. و لذا بنظر می رسد توجه فزاینده ای که نظام مدیریت شهری جهانی، به پروژه توسعه شهری» طی چند دهه گذشته-به ویژه دهه 1990- داشته است، ناشی از پیامدهای پیش بینی نشده و نامناسب سه پدیدار شهری مهم است:

الف- رشد فزاینده شهرنشینی(urbanization)

ب- گسترش روند شهرگرایی(urbanism)

پ-پیچیده شدن نظام جامعه شهری(urban society system)

روی هم رفته، این سه پدیدار شهری(urban phenomena) موجب شکل گیری ایده توسعه شهری شده است (نجاتی حسینی، 1379: 6).

در واقع، ایده های راهبردی و کلان نگری نظیر شهر هوشمند» و شهر مجازی» نیز دقیقا در بستر موضوع توسعه شهری طرح شده و بیش از هر چیز، در پی ساماندهی، تنظیم و تعدیل پراکندگیِ نیروهایِ گوناگونِ گریز از مرکز، در شهر رسانه ای شده ی امروز هستند. زیرا همانطور که فاینشتاین(fainstein) و کمپبل(Campbell) گفته اند؛ توسعه شهری عملا پاسخی است به صنعتی شدن فزاینده زندگی شهری و پیامدهای منفی ناشی از رشد شهری. اینان معتقدند سازوکار اصلی توسعه شهری تجدید ساختار شهری است. توسعه شهری چه از حیث نظری و چه از نظر تجربی با برنامه ریزی شهری، ت شهری(urban policy) و تصمیم گیری شهری( urban decision-making) و در مجموع با نظام مدیریت شهری، سر و کار دارد (کمپبل و فاینشتاین، 1997: 7).

از دیدگاه جامعه شناسی شهری، پروژه توسعه شهری ابراز کلیدی نظام مدیریت شهری برای چاره اندیشی علمی در رویارویی با پیامدهای ناشی از پیچیده تر شدن نظام جامعه شهری است. از جمله پیامدهای زندگی در جامعه شهری می توان به مسائل محیط زیست شهری (نظیر آلودگی هوا، آلودگی آب، آلودگی صوتی، آلودگی دیداری)، ترافیک و حمل ونقل شهری، حاشیه نشینی شهری، خدمات شهری، ساخت و ساز شهری، حاشیه نشینی شهری، بافت های سنتی، شبکه هالی ارتباطی و نظایر آن اشاره کرد (نجاتی حسینی، 1379 :7). و این ها دقیقا همان گسست ها و شکاف هایی هستند نظام حکمرانی مبتنی بر شهر هوشمند» در صدد تعدیل و ساماندهی شان هستند.

جمع بندی و نتیجه گیری

بسیاری از اندیشمندان  و استراتژیست های شهری حال حاضر دنیا برآنند که گشایش بحران ها و گره های فرهنگی و اجتماعی موجود در زندگی های شهری کنونی مستم اتخاذی رویکردی تلفیقی و کارکردگرایانه است تا با اعمال کمترین شُک و فشار اقتصادی و اجتماعی به زندگی روزمره ی اعضای جامعه، از هزینه ها و صدمات اکولوژیک و فرهنگی ویرانگر در زندگی های شهری کنونی کاسته شود. به تعبیر برمن»، این راهبرد بهینه محقق نمی شود مگر با اراده و خواست گلاویز شدن با پیچیدگی ها و تناقضات زندگی مدرن تا آخرین حد انرژی و توان، و خواستِ کشف و آفرینش خویشتن در میان زیبایی و عذاب ناشی از آشوب متحرک این زندگی (برمن، 1387: 207).

به این ترتیب، پارادایم شهر هوشمند را می توان یکی از الگوهای بارز و معتبر توسعه شهری در عصر اطلاعات به شمار آورد، که می تواند شالوده مناسبی برای تجدید ساختارهای اقتصادی، اجتماعی، ی، فرهنگی، و حقوقی شهری فراهم نموده و شاخص بهبود شرایط زندگی شهری را از رهگذر مشارکت همه جانبه شهروندان محقق سازد. بهبود فرایند شهرنشینی و روند شهرگرایی، ترمیم محیط زیست شهری، سامان مند کردن اقتصاد شهری و تقویت جنبه های ی، اجتماعی، فرهنگی زندگی شهری (نجاتی حسینی، 1379: 7)، از دیگر شاخص های مهم در فرایند توسعه شهری متوازن هستند که در رویکرد شهر هوشمند، در صدر اولویت ها قرار دارند.

منابع

برمن، مارشال (1387) تجربه ی  مدرنیته، ترجمه ی مراد فرهادپور، طرح نو

برگر، پیتر و دیگران (1394)، ذهن بی خانمان(نوسازی و آگاهی)، ترجمه محمد ساوجی، تهران: نشر نی.

عاملی، سعیدرضا و اسماعیل رمضانی (1395)، بلوتوث و شبکه سازی اجتماعی: شبکه ارتباطی بلوتوثی در مترو تهران، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.

فاضلی، نعمت الله (1392) فرهنگ و شهر: چرخش فرهنگی در گفتمان های شهری. تهران: انتشارات تیسا.

فاضلی، نعمت الله (1393) تاریخ فرهنگی ایران مدرن. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

نجاتی حسینی، محمود (1379) پارادایم جدید مدیریت شهری، فصلنامه مدیریت شهری، شماره 1

• Davis, M. (2004), "planet of slums: urban involution and the informal proletariat" new left review, 26.
• Campbell, S & Fainstein, S. (1996), readings in urban theory, Blackweel.

[1]Piter Berger

[2] Posturbanism

[3] Deracinated

تاملی پیرامون خاستگاه و منطق پیدایش ایده شهر مجازی

خانواده و رسانه های مجازی

نقش اینترنت در رفع نابرابری های اجتماعی و توانمندسازی گروه های کم توان